Czy każda gmina może powołać spółdzielnię energetyczną?
Opublikowano: 8/18/2025
W dobie rosnących cen prądu i potrzeby uniezależnienia się od zewnętrznych dostawców energii, samorządy coraz chętniej szukają alternatywnych, tańszych i bardziej ekologicznych rozwiązań. Jednym z modeli, które zyskują na popularności, są spółdzielnie energetyczne (SE). Nie każda gmina może jednak skorzystać z tej formy organizacji — ograniczenia wynikają zarówno z regulacji prawnych, jak i lokalnych uwarunkowań infrastrukturalnych.
Kto ma prawo utworzyć spółdzielnię energetyczną?
Zgodnie z obowiązującą ustawą o odnawialnych źródłach energii, możliwość zakładania SE mają wyłącznie gminy wiejskie oraz miejsko-wiejskie. Gminy miejskie zostały z tego grona wyłączone, co zamyka drogę większym ośrodkom do wprowadzenia takiego modelu lokalnej energetyki prosumenckiej.Takie ograniczenie ustawodawca tłumaczy faktem, że spółdzielnie najlepiej sprawdzają się na obszarach o niższej gęstości zaludnienia, gdzie sieci przesyłowe są mniej obciążone, a lokalna produkcja energii może przynieść wymierne efekty dla całej społeczności.
Same przepisy to za mało — potrzebne są źródła energii
Formalne powołanie spółdzielni to dopiero pierwszy krok. Jej realne funkcjonowanie wymaga posiadania lub planowania odnawialnych źródeł energii na terenie gminy. Mogą to być instalacje fotowoltaiczne, turbiny wiatrowe, małe elektrownie wodne czy biogazownie. Bez takich zasobów spółdzielnia nie będzie miała czym zarządzać, a cała inicjatywa ograniczy się do zapisów w statucie.Kluczem do sukcesu jest możliwość zużywania wyprodukowanej energii lokalnie oraz jej efektywne bilansowanie w obrębie wspólnoty. Im większy udział energii wytwarzanej lokalnie, tym większe oszczędności dla członków.
Net-billing i preferencyjne rozliczenia dla SE
W kwietniu 2022 r. w Polsce wprowadzono system net-billingu, zastępując wcześniejsze opusty. W przypadku spółdzielni energetycznych obowiązują jednak inne zasady, bardziej zbliżone do dawnego net meteringu. Oznacza to, że nadwyżka energii trafia do „magazynu” w sieci, z którego można później odebrać 60% przekazanej ilości.Dzięki temu rozwiązaniu członkowie spółdzielni unikają ryzyka związanego z wahaniami cen energii na rynku. Wspólne bilansowanie zużycia w ramach SE dodatkowo zmniejsza straty i zwiększa opłacalność całego przedsięwzięcia.
Ile spółdzielni może powstać w jednej gminie?
Przepisy nie ograniczają liczby spółdzielni energetycznych działających na danym obszarze. Oznacza to, że w jednej gminie może funkcjonować nawet kilka takich podmiotów, dostosowanych do różnych potrzeb i profili uczestników. Mogą je tworzyć samorządy, lokalne firmy, rolnicy czy mieszkańcy prywatni.Różnorodny skład członków pozwala lepiej dopasować model działania do lokalnych warunków oraz zwiększa możliwości inwestycyjne. Jedna spółdzielnia może skupiać np. mieszkańców wsi, inna – grupę przedsiębiorców lub rolników, a jeszcze inna – samorząd wraz z inwestorami prywatnymi.
Podsumowanie
Model spółdzielni energetycznych nie jest obecnie dostępny dla wszystkich gmin, ustawodawca ograniczył go do jednostek wiejskich i miejsko-wiejskich. Samo jej powołanie nie gwarantuje jednak sukcesu. Kluczowe jest posiadanie lokalnych źródeł energii i dobrze zaplanowany sposób ich wykorzystania.Jeśli projekt zostanie oparty na realnych zasobach, analizach i współpracy różnych interesariuszy, spółdzielnia może stać się istotnym elementem transformacji energetycznej gminy. W przygotowaniu strategii i ocenie potencjału OZE pomocne bywają wyspecjalizowane podmioty doradcze, takie jak Platforma dla Energii, które posiadają doświadczenie w zakładaniu i prowadzeniu SE.